zdrowie

Zdrowie rasy stanowi fundamentalną wartość przy prowadzeniu hodowli i posiadaniu psa jako członka rodziny. Choć owczarki australijskie uważane są za zdrową rasę o dużej sprawności, niekiedy zdarzają się pewne problemy o których warto wiedzieć. Część chorób ma możliwość diagnostyki konkretnym badaniem klinicznym lub genetycznym.  Inne można jedynie poznać obserwując objawy chorobowe oraz daną linię i psy z podobnym pochodzeniem. Biorąc psa zarówno z profesjonalnej hodowli jak i ze schroniska/fundacji trzeba liczyć się z tym, że w pewnym momencie życia może zachorować co może mieć wpływ na wspólne życie lub generować koszty leczenia. Zdrowie psa w znacznej mierze zależy od genetyki, prowadzenia psa przez właściciela, diety oraz czynników środowiskowych.

W tej publikacji opowiem Ci o chorobach oraz wadach występujących w rasie, statystykach występowania, jak rozpoznać, jak leczyć i z czym trzeba się zmierzyć w razie ich wystąpienia. Dowiesz się co zrobić aby zwiekszyć szanse by mieć zdrowego, szczęśliwego psa.

Choroby najczęstsze w rasie, na które można wykonać badania genetyczne: Collie eye anomaly (CEA), Degenerative myelopathy (DM), Hereditary cataract (HSF4), Neuronal ceroid lipofuscynosis (NCL), Progressive retinal atrophy (PRA).

Dzięki badaniom genetycznym można łatwo i szybko wyjść z problemów w rasie. Większość psów w hodowlach będzie "czysta genetycznie" pod względem tych chorób dzięki postępowi nauki.

Choroby na które można wykonać badania kliniczne: Dysplazja stawów łokciowych (ED), biodrowych (HD), osteochondroza (OCD), spondyloza, lumbosacral transitional vertebra (LTV), choroby oczu, badanie serca. 

Badania kliniczne pozwalają stwierdzić czy dany pies jest zdrowy, natomiast nie są w stanie powiedzieć nam co pies niesie w genach i przekaże swojemu potomstwu. Należy mieć na uwadze, że dysplazja jest dziedziczona w stopniu średnim, a dominującym czynnikiem na jej rozwój mają wpływ czynniki środowiskowe, dlatego tak ważne jest aby szczeniak nie poruszał się na śliskiej powierzchni, był odpowiednio żywiony oraz nie był fizycznie eksploatowany przed ukońceniem rozwoju (15-18 miesiąc życia).

Geny, które mogą powodować wrażliwość na niektóre leki:  MDR1-gene defect (MDR1)

Należy mieć świadomość, że gen MDR1 nie jest chorobą ale jednym z wielu genów odpowiedzialnych za wrażliwość na niektóre leki, reszta nie została jeszcze poznana. Pies mający MDR1 +/+ czyli "wolny od mutacji" nadal może być wrażliwy na niektóre leki z tej grupy. Pies który jest nosicielem mutacji (+/-) będzie wykazywał częściową odporność, która w większości przypadków będzie wystarczająca do przeprowadzenia leczenia, natomiast pies (-/-) jest psem z pewnością wrażliwym na iwermektynę oraz jej pochodne, dlatego weterynarz powinien zostać o tym poinformowany oraz używać skutecznych zamienników. Wrażliwość na leki jest niefortunnie cechą rasową owczarka australijskiego. 

Genem odpowiedzialnym za skrócenie ogona jest NBT (Natural Bob Tail) - szczenięta posiadające gen brachylurii będą miały skrócony ogon i mogą przekazać tę cechę potomstwu.

Gen NBT jest mutacją dominującą, letalną w układzie homozygotycznym. Oznacza to, że zarodki posiadające wariant genetyczny NBT(+/+) nie rozwiną się w okresie płodowym. Do tej pory znany i opisany jest tylko jeden przypadek w którym urodził się jeden żywy szczeniak posiadający podwójną kopię tego genu w rasie corgie. Nieprawdą jest, że łączenie psów NBT x NBT jest ryzykowne, niebezpieczne bądź powoduje choroby. Miot taki jest zazwyczaj mniej liczny o 1/4 szczeniąt. Psy posiadające genetycznie NBT(-/-) będą posiadały ogon długi, natomiast NBT (+/-) ogon skrócony. Należałoby dodać, że psy z genem NBT rodzą się z różną długością ogona, może to być całkowity brak ogona, ogon bardzo krótki lub tylko z jednym kregiem umiejscowionym w ciele, połówką ogona a nawet niemal całkowicie długim ogonem. Gen brachylurii powoduje atrakcyjny wygląd ceniony na wystawach i jest charakterystyczną cechą rasy, jest jednak tak naprawdę mutacją powodującą deformację kręgosłupa. Może powodować wady takie jak załomki czy złamania ogona, co w niektórych poważniejszych sytuacjach może być powodem interwencji chirurgicznej w postaci amputacji części ogona. O wszelkich tego typu zabiegach powinien decydować weterynarz prowadzący, nie hodowca. Psy urodzeone w Polsce z ogonem ciętym (zgodnie z regulaminem ZKWP) nie mogą być wystawiane na wystawach niezależnie od przyczyny amputacji. Jakbym mogła wybierać, to wolałabym zdecydowanie aby aussie rodziły się wyłącznie z ogonami długimi, co zakończyło by  problemy z tym związane, spory o ogony w rasie czy trudności w sędziowaniu psów z różną długością ogonów.

Przy owczarku australijskim nie sposób nie wspomnieć o genie merle, odpowiadającego za tak atrakcyjny i pożądany wygląd sierści. Urocze łatki, niebieskie oczy zwalają z nóg niemal wszystkich. Należy pamiętać jednak, że nie należy łączyć w pary psów mających to umaszczenie, aby uniknąć tzw. "double merles". Homozygoty mające podwójny wariant genu merle mają szereg poważnych wad takich jak ślepota, głuchota z powodu braku pigmentu w uchu wewnętrzym czy wrażliwość na słońce. Gen merle w wersji podwójnej kopii genu nazywany jest "zabójczą bielą" lecz to określenie nie jest do końca trafne. Psy z podwójną kopią genu dożywają starości, jednak mogą być poważnie niepełnosprawne dlatego tak ważne jest aby unikać tego typu połączeń. Przed rozpoczęciem hodowli warto jest także sprawdzić, czy dany pies nie jest "cryptic merle". Umaszczenie "cryptic merle" powoduje, że pies może wyglądać jak nie-merle (być całkowicie czarny lub czekoladowy) ale jednocześnie genetycznie "być merlakiem" czyli nieść kopie tego genu i w połączeniu z innymi merlakami przekazywać wady wrodzone. 

Poza chorobami, które można dokładnie przebadać istnieją jednostki trudniejsze do diagnostyki. Spędzającymi sen z oczu hodowców i właścicieli są podstępne jednostki chorobowe jak choroby autoimmunologiczne oraz epilepsja.  Zarówno choroby autoimmunologiczne jak i epilepsja mogą mieć tło genetyczne lub zostać wywołane przez niektóre niekorzystne czynniki takie jak urazy, choroby, podawane leki, przewlekły stres. Dlatego tak trudno jest całkowicie wyeliminować je z hodowli. Warunkiem ustalenia etiologii choroby jest dokładne przebadanie psa. Szacuje się, że około 50% przypadków epilepsji może mieć tło genetyczne nazywane padaczką idiopatyczną. Diagnostyka polega na wykluczeniu chorób zakaźnych (np. toksoplazmoza, neospora, inne), metabolicznych, urazowych czy obecności guza mózgu (rezonans, tomografia). W przypadku podejrzenia chorób autoimmunologicznych należy wykonać badania histopatologiczne (niezbędne do diagnostyki tej jednostki chorobowej) oraz badanie na przeciwciała we krwi. Aby unikać tego typu chorób hodowcy mogą zastosować odpowiedni dobór oraz postępowanie hodowlane. W przypadku uzasadnionego podejrzenia wystąpienia epilepsji o charekterze genetycznym, należy zrezygnować hodowlanie tego samego lub podobnie genetycznego połączenia. Zalecane jest wyeliminowanie z hodowli rodzeństwa psa chorego oraz rodziców, którzy przekazują chorobę w różnych skojarzeniach. Jeżeli w linii pojawiają się problemy o charakterze autoimmunologicznym, należy zaczekać z rozmnażaniem psa do 3 roku życia, by mieć pewność, że dany osobnik w hodowli jest zdrowy i nie pojawiają się u niego tego typu problemy. Zaleca się wykluczanie z hodowli osobników, które przekazały problemy autoimmunologiczne w różnych skojarzeniach (np. jeden pies łączony z różnymi sukami daje podobne problemy zdrowotne). 

Kluczowym aspektem jest posiadanie zaufanego weterynarza, który będzie prowadził Twojego psa. Nie każdy weterynarz okaże się być uczciwym i godnym polecenia, dlatego jeżeli problem jest powazny warto skonsultować się także z innymi specjalistami oraz hodowcami. W moim życiu kilkukrotnie spotkałam się z niewłaściwą diagnozą oraz leczeniem w wyniku zwykłego błędu, braku zaangażowania lub też chęci łatwego zarobku. Przykładem może być błędna diagnoza "anomalii oczu collie" przy zwyczajnym braku pigmentu na tylnej ścianie oka (przy umaszczeniu blue merle) co jest normanym, całkowicie niegroźnym stanem, błądna diagnoza "dysplazji" przy zerwaniu więzadła po treningu u naszego goldena, czy diagnoza nieistniejącej "choroby autoimmunologicznej" przy zarobaczeniu i nietolerancji pokarmowej. Nieprawidłowa diagnoza może być powodem pogarszaania się stanu zdrowia zwierzaka, a dla nas być przyczyną wysokich kosztów leczenia oraz załamania, dlatego tak ważna jest konsultacja z innymi specjalistami w razie wystąpienia problemu. 

Innymi chorobami / wadami, które można zaobserwować w rasie są: niedoczynność tarczycy, drżenie mięśni, wady serca, enostoza (młodzieńcze zapalenie kości), nowotwory, krzywica łap, postawa "krowia" lub "beczka", odstające łokcie, garb, "siodło", wypadające rzepki, braki zębowe, przodozgryz, tyłozgryz, zgryz naprzemienny, wnętrostwo, wilcze pazury, zaburzenia psychiczne. W przypadku nieprzemyślanych skojarzeń "wada na wadę" wszystkie te problemy mogą wystąpić niemal jednocześnie. 

Aby pies pozostał zdrowy oraz szczęśliwy bardzo ważne jest jego prowadzenie przez właściciela. Pies mający dobrą dietę, zrównoważonego opiekuna, zabezpieczone potrzeby psychiczne i fizyczne będzie żył dłużej w dobrym zdrowiu. Dla przykładu polecam przeczytać publikację opisującą co powoduje niewypracowanie spokojnego chodzenia na smyczy i długotrwały ucisk okolicy szyi: Konsekwencje zdrowotne ciągnięcia na smyczy.

Należy pamiętać, że nie istnieje pies "bez wad" lecz można znacząco zmniejszyć prawdopodobieństwo różnych problemów kupując psa u odpowiedzialnego hodowcy, światomego rasy z doświadczeniem. Nigdy nie będzie psa, który jest wolny od wszelkich niepożądanych genów, jednak dzięki kojarzeniu selektywnemu można minimalizować wpływ tych genów na jakość życia.

JAK HODOWAĆ ZDROWE PSY

Każda linia hodowlana ma swoje silne i słabe strony. Nie istnieje pies "genetycznie czysty", psowate mają 20 000 par genów i statystycznie każdy osobnik ma kilka niepożądanych przez nas wariantów genów. Można łatwo to wytłumaczyć na przykładzie. Jeśli dana linia jest znana z postawy krowiej, jest to problem genetycznym w tej linii. Postawa krowia nie jest chorobą, jednak dość dużą wadą, która podlega dziedziczeniu. Ponieważ żadna linia nie jest w 100% „czysta” pod każdym względem, należy skupić się na konkretnych celach hodowlanych (typ, budowa, temperament, zdolność do danej pracy itp.) szukając partnerów w których historia rodzinna jest pozbawiona tych samych problemów. Oznacza to rozważanie czegoś więcej niż jednostki: należy poznać jak najwięcej krewnych by mieć odnienesienie do zdrowia rasy. Warto mieć spojrzenie na to, czy problem pojawił się jednostkowo i nie ma podstaw podejrzeń co do genetyki, czy też pojawia się u psów z podobnym rodowodem wielokrotnie. Problemy można podzielić na genetyczne dziedziczne, genetyczne nie-dziedziczne, mutacje de-novo oraz środowiskowe, spowodowane przez czynniki zewnętrzne.

Zarówno psy chore jak i dające chore szczenięta z dużą ilością wad należy wykluczyć z hodowli. Z punktu widzenia populacyjnego nie należy wykluczać psa z hodowli jeżeli posiada drobną wadę lub w liniach zdarzyła się któraś z wymienionych wad/chorób, gdyż przynosi to więcej szkody lub pożytku i prowadzi do zmniejszenia różnorodności genetycznej. Zdecydowanie nie jest w porządku (tak popularne aktualnie) rozmnażanie psów mających poważne problemy w liniach i sprzedaż szczeniąt "na pety, czyli nie do hodowli". Ustal swoje priorytety mając w myślach obraz dziecka, które właśnie się dowiedziało, że jego ukochany piesek musi zostać uśpiony z powodu wyniszczającej choroby dziedzicznej. Błędami nowych osób w rasie, poczatkujących hodowców lub typowych "producentów"  często jest skupianie się na rzeczach mniej istotnych tj. kolor, plamka na nosie itd. przy jednoczesnej odmowie dyskusji oraz refleksji w zakresie tematów bardziej problematycznych i mających duże znaczenie w życiu psa, tak jak poważne choroby czy znaczące wady budowy.

Nie bój się powiedzieć: „Gdy zrobiłem to krycie, u dwóch na sześć szczeniąt, wystąpił problem”. Żaden hodowca nie może podejmować dobrych decyzji, kiedy ukrywane są fakty. Choć bywa to bardzo trudne, należy otwarcie mówić o wadach, zaletach oraz problemach rasy, dzięki widzy istnieje możliwość dobrego prowadzenia linii hodowlanej i poprawienia aspektów zdrowia rasy. Kluczem do rozwoju rasy jest współpraca hodowców (nie bogacenie się), więcej zrozumienia, mniej oceniania, rozsiewania plotek oraz prawdomówność w zakresie problemów hodowlanych. Materiał genetyczny oraz linie hodowlane powinny zoastać na kolejne pokolenia i następne kilkaset lat. 

JAK ZADBAĆ O ZDROWIE PSA?

Jak wiadomo, zdrowie psa jest ważne dla jego ogólnego samopoczucia i długiego, szczęśliwego życia. Oto kilka sposobów jak możesz skutecznie zadbać o jego komfort i stan zdrowia:

• Regularne wizyty u weterynarza: Zapewnij regularne wizyty kontrolne u weterynarza. Weterynarz może wykryć problemy zdrowotne, zanim staną się poważne. Warto jest raz w roku wykonać morfologię krwi z badaniami hormonów tarczycy. Dla psów w starszym wieku można rozważyć kontrolne USG aby wykluczyć poważne problemy zdrowotne np. nowotwory. 
• Zrównoważona dieta: Wybieraj wysokiej jakości karmę dla psa z odpowiednią ilością mięsa (przynajmniej 60%), dostosowaną do jego wieku, rasy i aktywności fizycznej. Sprawdź, czy karma jest dobrze tolerowana przez organizm i nie pojawiają się alergie lub nietolerancje pokarmowe (duża ilość kup, biegunki, swędzenie, zmiany skórne). Unikaj nadmiernego podawania przekąsek, które mogą prowadzić do otyłości oraz chemicznie bielonych skór bydlęcych. Szkodliwymi posiłkami są karmy marketowe lub te z dużą zawartością zboża i kukurydzy. Naukowo udowodniono, że najlepszą dietą jest naturalna czyli dieta raw (surowe mięso, kości i warzywa) lub lekkostrawna gotowana (w przypadku psów mających wrażliwy żołądek). Rozsądnie wprowadzaj suplementy - zbyt duża ilość wapnia i fosforu w diecie może powodować znaczne problemy.
• Regularna aktywność fizyczna: Zapewnij regularne spacery i aktywność fizyczną, dostosowaną do potrzeb ruchowych twojego psa. Ćwicz umiarkowanie, zwłaszcza jeśli twój pies jest młody, aby zachować kondycję fizyczną. Unikaj niebezpiecznych aktywności, które mogą być urazowe tj. ciągnięcie na smyczy, obciążające treningi poniżej 12 miesiąca życia w okresie rozwoju itp.
• Higiena i pielęgnacja: Regularnie myj i szczotkuj futro psa, aby zapobiec plątaniu się włosów i zmniejszyć ilość linienia. Utrzymuj czystość uszu, pazurów i zębów. Regularnie sprawdzaj stan zdrowia tych obszarów i zabiegaj o profesjonalną pomoc, jeśli zajdzie taka potrzeba. 
• Zapewnij odpowiednią ochronę przeciw pasożytom: Stosuj regularnie preparaty przeciwko pchłom, kleszczom i innym pasożytom zgodnie z zaleceniami weterynarza. Przeprowadzaj regularne badania na obecność pasożytów w kale.
• Zachowaj odpowiednią wagę: Nadwaga u psa może prowadzić do wielu poważnych problemów zdrowotnych, takich jak cukrzyca czy choroby serca. Monitoruj wagę psa i dostosowuj dietę i aktywność fizyczną, aby utrzymać zdrową wagę.
• Zajmij się jego zdrowiem psychicznym: Pies potrzebuje nie tylko ciała, ale również umysłowej stymulacji. Zabawki umysłowe i trening poznawczy mogą pomóc w utrzymaniu zdrowego umysłu u psa.
• Unikaj toksyn:Trzymaj substancje toksyczne, takie jak rośliny trujące, nawozy do trawy, czekolada, alkohol i leki, z dala od zasięgu psa.
• Znajdź odpowiednie ubezpieczenie zdrowotne: W razie potrzeby, rozważ zakup ubezpieczenia zdrowotnego dla psa, aby uniknąć dużych nagłych wydatków związanych z opieką zdrowotną.
• Daj mu dużo miłości i uwagi:Pies potrzebuje czułości i zainteresowania od swojego właściciela. Poświęć mu czas, aby wzmocnić waszą więź i zwiększyć jego poczucie bezpieczeństwa oraz pewności siebie co również ma wpływ na jego zdrowie psychiczne.
• Zadbaj o jego szczęście: źródłem szczęścia dla psa jest czas spędzony z Tobą, kontakt z innymi psami, spacery i swobodna eksploracja terenu, możliwość poznawania nowych smaków, żucia gryzaków, wylizywanie licky-mat czy kubeczków po jogurcie.
• Pamiętaj, że każdy pies jest inny, więc ważne jest, aby dostosować te wskazówki do indywidualnych potrzeb i wymagań twojego zwierzaka. Regularne monitorowanie jego stanu zdrowia i szybkie reagowanie na jakiekolwiek problemy mogą pomóc w utrzymaniu go w dobrej kondycji zdrowotnej. Dobrze jest być w stałym kontakcie z hodowcą psa, który może Ci wiele pomóc w razie potrzeby.

Niebawem strona ta zostanie bardziej rozbudowana, zapraszam Cię do śledzenia jej aktualizacji. Będę robiła to stopniowo i rzetelnie aby zawrzeć tu wszystkie najważniejsze informacje.

MGR INŻ. Biomedyczny

Dominika Jasińska